Xây dựng là tốn kém, cũng mất rất nhiều năng lượng. Dù vậy, nó cũng cho bạn cái gì đó được xây, và quan trọng nhất là bạn dồn tâm trí của mình vào cái bạn xây, đó là lý do tại sao những ngôi nhà tự xây mang rất nhiều ý nghĩa để sống trong nó.
Nó là thế - tâm hồn của những ngôi nhà – nó làm cho tất cả những nỗ lực được đền đáp, giá trị hơn hẳn một nóc nhà hạ giá. Và những ngôi nhà tự xây có nhiều giá trị tiềm ẩn hơn hẳn so với những ngôi nhà xây sẵn. Nếu chúng ta không thể tự xây một ngôi nhà cho bản thân, làm thế nào chúng ta có thể truyền cảm hứng qua việc thiết kế, và một khi đã được xây, làm thế nào chúng ta đem sức sống vào cách chúng ta sống trong căn nhà? Nhưng để có một ngôi nhà tự xây hoặc là được xây sẵn, liệu bài viết này có mâu thuẫn với những mối quan tâm về sinh thái?
Những ngôi nhà là tồn tại độc lập – cái tạo nên ngôi nhà chiếm một phần rất lớn trong đặc tính của chúng. Gỗ, đất, gạch, bê tông, thép, kính hoặc những ngôi nhà chất dẻo là tất cả sự khác biệt với những cái khác để nhìn, để sống trong nó, để xây dựng và trong những dạng xây dựng của chúng đòi hỏi sự hợp lí và tính đặc trưng. Tác động của chúng lên vi khí hậu, chất lượng không khí, thể chất và trạng thái tâm lí cũng là rất khác nhau. Vậy, rất quan trọng trong cách giới hạn ảnh hưởng với môi trường, làm thế nào chúng chấm dứt được sự tồn tại của chúng – liệu chúng có quay lại với tự nhiên hoặc trở nên vô nghĩa?
Những công trình giờ phần lớn được làm bởi hàng đống vật liệu. Mặc dù vậy, như những nền móng bê tông, là được chôn sâu, còn lại phần lớn là được thấy hàng ngày. Những dạng vật liệu thứ yếu từ những ống dẫn nước và cửa sổ tới những mảnh nhỏ như những bản lề, đồ chiếu sáng và v.v... Khi tổn thất môi trường là điều gì đó để cân nhắc trong mọi sự lựa chọn vật liệu, còn có một nhu cầu về tính thực dụng; rõ ràng là có rất nhiều PVC trong đá lát sàn hoặc giấy dán tường hơn trong dây cáp điện mà ảnh hưởng qua lại cho việc lựa chọn đá lát/ giấy dán tường và cáp điện sẽ là rất khác nhau. May mắn, chúng có thể tồn tại cùng nhau, mặc dù luôn luôn không dễ dàng để đạt được.
Những trang thiết bị của căn nhà cũng thực sự cần cân nhắc rằng chúng được thay thế rất nhiều lần trong cuộc đời của một căn nhà. Chúng lúc nào cũng phải mới hơn, và cũng thường xuyên chiếm những vị trí phù hợp nhất. Vậy, nhìn thấy và cảm nhận chúng, chúng ta truyền sức sống cho chúng: những vật liệu trở nên ấm áp hơn khi hướng tới giảm bớt những chất hóa học làm ra chúng. Làm thế nào những vật liệu xây dựng (và trang thiết bị, bảo dưỡng và vệ sinh) tác động đến chúng ta và thế giới rộng lớn.
Mọi vật liệu đều có một vài tổn thất về môi trường; một vài bù đắp những lợi ích môi trường. Chúng có thể được xem xét trong một vài phạm vi về năng lượng hoặc để mang nhiều ý nghĩa hơn, là về CO2. Tuy nhiên, nó là một ngành khoa học không rõ ràng và những tiêu chuẩn ít khi có thể được lưu hành qua các nước. Gỗ ở Vương Quốc Anh phần lớn đến từ khu vực Thái Bình Dương của Canada; tại Trung Âu lại đến từ những cánh rừng được quản lí cách đó vài cây số. Bất kể nguồn gốc thế nào, và cho dù những cánh rừng bị chiếm đoạt khủng khiếp ra sao, ngôi nhà gỗ hạn chế thải cacbon như những vật liệu giàu cacbon khác như rơm và sợi celulo, vì vậy giảm bớt việc phát thải CO2 từ công trình. Đối lập với thép, chi phí môi trường là tương đương 300 lần trọng lượng của nó so với nước và năm lần khối lượng của nó so với than – nhân lên nữa gần 9 lần nhiều như đất được đào bằng cả than đá và quặng sắt. Như vậy chẳng là gì nếu so sánh với chất dẻo, với một cái giá 5000 ngàn lần với trọng lượng của nó trong những vật liệu thô.
(ảnh: The Epic Beat)
Trong một vài điều kiện để làm thế nào chúng ta kết hợp những vật liệu này, gỗ là có thể tiếp cận được, dễ dàng để làm việc cùng, hấp thu những chất độc từ không khí và điều tiết nhiệt độ và độ ẩm. Nó nhảy cảm với môi trường và cần thiết để được duy trì và bảo vệ khỏi tính chịu ẩm bởi thiết kế kỹ lưỡng. Sự thoái hóa cũng là một đặc tính. Nó có thể dễ dàng sửa chữa. Nó có thể được tái chế hoặc chấp nhận để bón phân lại cho đất. Thép thì khó, có thể làm việc được với các kiểu dạng, những dụng cụ bán công nghiệp (như máy hàn) và trung tính trong một vài điều kiện sức khỏe. Thép cần bảo vệ khỏi nước, nhưng lại bị tác động bởi ánh sáng, côn trùng và sự lão hóa. Nó có thể được sửa chữa và tái chế, với những dụng cụ thích hợp. Thực sự, nó sẽ làm gì khi quay trở lại là quặng – mặc dù nó không thích hợp để sơn và mạ (thường có độc tố). Chất dẻo thường không thích hợp để tiếp xúc trên da và tỏa ra độc tố toxin. Nó bị tác động bởi môi trường (chống mài mòn, tia UV và những dung môi gốc) và có vẻ mãi mãi chống xước, rạn nứt và nổi vân, mà có thể kết hợp cả hình thức và nội dung. Chất dẻo thực ra là không thể cải tạo. Một số ít là tái chế được, một số dạng là không thể.
Ánh sáng từ 2 phía
Gỗ là vật liệu từ sự sống. Sắt từ đất, nhưng với nhiệt lượng lớn và quy trình công nghiệp cồng kềnh. Chất dẻo là từ dầu và dưới sâu bề mặt của than đá, sau hàng loạt quy trình tổng hợp hóa học cho nên chúng hoàn toàn bị tách khỏi sự sống. Những vật liệu này liên kết con người với thế giới chúng được sinh ra: cuộc sống và vòng đời thiết lập giới hạn bởi thiên nhiên, hoặc không có sự sống, hoặc với những cách thức công nghiệp vô dụng. Trong khi mà chất dẻo cần nhóm thiết bị công nghiệp phức tạp để tập trung sản xuất thành hình, gỗ chỉ cần một túi dao. Ý nghĩa hơn, gỗ dễ tiếp cận và lành mạnh để làm việc cùng. Vì thế, bạn có thể truyền cảm hứng của mình vào cái bạn tạo ra nó.
Chúng ta sử dụng hàng ngàn vật liệu trong ngôi nhà hiện đại, nhưng một nguyên tắc chung là càng gần gũi với cuộc sống, càng thích hợp hơn là : lành mạnh hơn để sống, có khả năng tái sử dụng hơn, do đó tăng thêm phần ý nghĩa cuộc sống. Nó cũng cần nhiều sự chăm sóc để trường tồn – nhưng sự giữ gìn này, giống như sự chăm sóc để tạo nên nó, được khắc sâu vào bản chất và bộc lộ ra từ nó, bồi dưỡng cho những thế hệ tiếp theo. Những sản phẩm sản xuất hàng loạt không bao giờ có thể làm được điều đó; nó ảnh hưởng sâu sắc bởi quy trình làm việc của cá nhân một người, thực sự, mơ hồ.
Vậy những vật liệu mà ngôi nhà được tạo thành, và quy mô của cái cốt lõi trong chúng được tạo nên bởi sự chăm sóc và tình yêu thông qua công việc bằng tay, những dấu vết tinh thần – hoặc không có nó – vào trong những công trình, ngay cả trước khi ở. Sự chăm sóc này là một số điều những ngôi nhà tự xây có thể dễ dàng thực hiện, khi việc thuê người khác xây cho họ là ít khi có thể.
Đoàn Anh Tuấn (dịch từ Eco House - 3rd Edition)